موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن(عوارض طبيعي، عوارض زميني، وضع توپوگرافي و ....)
شهر آبسرد در بخش مركزي شهرستان
دماوند استان تهران قرار دارد و از نظر جغرافيايي در 52 درجه و 20 دقيقه طول شرقي
و 35 درجه و 42 دقيقه عرض شمالي گسترده شده است. شهر آبسرد به دليل اينكه در دشت
ميان بند(بين كوههاي شمالي سلسله جبال البرز و كوههاي جنوبي كفتالك) استقرار يافته، توسط ارتفاعات محصور شده است و از شيب ملايمي در مقايسه با ساير نقاط كوهستاني
شهرستان دماوند برخوردار است. بجز تپه ماهورهاي شمالي و جنوبي دشت كه داراي شيبي بين
8-4 درصد هستند، بقيه مناطق دشت مذكور شيب ملايمي دارند.
جهت شيب عمومي در شهر، شمال شرقي به
جنوب غربي است. مسير حركت سيلابها و مسيلهاي موجود در راستاي شيب عمومي و به سمت
رودخانه جمع‌آبرود مي باشد.
بطوركلي، پراكنش اراضي با شيب كمتراز5 درصد در شرق، غرب و جنوب
غرب محدوده بيشتر بوده و اراضي با شيب 10- 5 درصد غالباً در شمال غرب شهر قرار دارند.
در منطقه استقرار شهر آبسرد، علاوه بر
توپوگرافي و ناهمواريهاي اصلي كه به آنها اشاره گرديد بصورت جزئي، پستي و بلنديهايي نيز وجود دارد كه بر توسعه
اين شهر تأثير عمده اي نمي‌توانند داشته باشند. از جمله اين ناهمواريها مي توان از تپه ماهورهاي جنوب محله آبسرد (محل منبع ذخيره آب شرب شهر) و همچنين دره مرانك(دره رودبار) نام برد كه آبهاي سطحي را جمع‌آوري و به
رودخانه جمع‌آبرود هدايت مي نمايد. در حاشيه جنوبي شهر نيز عوارض جزئي و درعين حال مؤثر
قابل مشاهده است كه از عوامل محدوده كنندة توسعه كالبدي شهرآبسرد در اين جهت مي باشد.
علاوه بر عوارض ذكر شده فوق، بايد به
زمينهاي كشاورزي و زراعي موجود در پيرامون شهر اشاره داشت كه تقريباً دور تا دور
آنرا پوشانده است. محلات مرانك و تاسكين نيز توسط همين اراضي و باغات احاطه شده
است. بجز قسمتهايي از جنوب شرقي تاسكين كه داراي زمينهاي خالي و قابل توسعه مي باشد، بقيه اراضي پيرامون شهر به
لحاظ مرغوبيت از نظر كشاورزي، توسعه شهر را با محدوديت همراه كرده است.
وضعيت توپوگرافي و شيبهاي اصلي مؤثر در طرح و منطقه‌بندي آنها در سطح شهر و اطراف آن
ارتفاع متوسط شهرآبسرد حدود1910 متر
از سطح درياست. بخش وسيعي از شهر در تراز ارتفاعي1910 تا 1915 متر گسترش يافته
است. با احتساب محله‌هاي مرانك و تاسكين، حداكثر اختلاف ارتفاع در سطح شهر حدود50
متر است؛ بطوريكه شمالي ترين نقطه شهر در ارتفاع1920 متر و جنوبي‌ترين آن در تاسكين و در ارتفاع
حدود1870 متر قرار دارد. اگر محور آبسرد- تهران را بعنوان قاعده مثلث در سمت شمال
در نظر بگيريم. شهر آبسرد در قسمتهاي جنوبي و در محل تلاقي شيبها و مسيلهاي منطقه
قرارگرفته است. به اين ترتيب، شهر از سمت شمال محدوديت توپوگرافي نداشته و چشم‌انداز
آن تا دور دست ها امتداد مي يابد. جهت شيب عمومي محدوده فراگير شهر غالباً شمال به جنوب مي‌باشد. چراكه
دشت هومند آبسرد به عنوان دشت ميانكوهي البرز مركزي محسوب مي گردد و جايگاه آن را مي توان به عنوان پهنه مستقر در دامنه هاي جنوبي البرز تعريف نمود. بدين ترتيب و با تبعيت از شيب عمومي دامنه‌هاي جنوبي البرز، شيب عمومي دشت آبسرد،
شمال به جنوب است. از سمت جنوب شرقي، تپه هاي كوتاه و ارتفاعات نسبتاً كم شيب به بدنه شهر چسبيده اند. منبع تأمين آب شهر برروي
تپه مجاور شهر و مسلط بر آن در ارتفاع 1965 متر قرار دارد. بجز ارتفاعات مزبور، مي توان گفت هيچ عارضه توپوگرافي
عمده اي در اين قسمت از شهر وجود ندارد و بدين لحاظ،
محدوديت ارتفاعي در اين قسمت مشاهده نمي‌شود. اما
در گسترش و ادامه شهر به سمت مرانك و تاسكين محدوديتهاي زيادي به لحاظ شيب قابل مشاهده است.
جريان مسيلها عمدتاً از سمت شمال شرق به جنوب غرب است. در جنوب غربي دشت هومند، شيب زمين از شمال غرب
به جنوب شرق است. اين مسيلها در جنوب تاسكين به هم متصل شده و رودخانه جمع آبرود را تشكيل داده اند. محلات مرانك و تاسكين در دامنه‌هاي كوه آفتاب‌بلند و بر روي اراضي نسبتاً شيبژدار و در موقعيتي دره اي قرار گرفته‌اند. در اين
قسمتها، توپوگرافي زمين محدوديتهايي را به لحاظ توسعه شهر بوجود آورده است. در مجموع، مي‌توان گفت كه
شهرآبسرد از سمت جنوب به دليل همين ارتفاعات و مسيلها داراي محدوديت توسعه كالبدي
است.
ساير عوامل
جغرافيايي محدود كننده توسعه شهر
علاوه بر شيب و
توپوگرافي كه عوامل مهم در ايجاد محدوديت براي توسعه كالبدي شهر بشمار مي روند،
عوامل طبيعي و جغرافيايي ديگري از قبيل رودخانه يا مسيل و بسترهاي سيلابي، گسلهاي فعال يا خطواره هاي گسلي، اراضي هموار داراي خاك مناسب كه به لحاظ كشاورزي از توان بالايي برخوردارند (اراضي كشاورزي درجه 1) از جمله عوامل جغرافيايي محدود
كننده توسعه شهر بشمار مي روند. براي شناسائي بهتر عوامل مزبور وضعيت كاربري اراضي پيرامون شهر مورد
بررسي قرار گرفته است.
اراضي هموار كشاورزي
شمال شهر- كه از شرق تا غرب آن گسترش يافته اند- قسمتهايي از شمال غربي و شمال شرقي شهر را در برگرفته اند. اين اراضي، مهمترين عوامل محدودكننده توسعه شهر بشمار مي روند. اراضي مزبور به
دليل همواري نسبي، خاك مناسب و نيز برخورداري از منابع آب زيرزميني، پتانسيل زيادي
براي كشاورزي بويژه باغداري دارند. قسمتهاي كوچكي از نيمه غربي شهر به دليل وجود
سنگريزه در بافت خاكها و نيز شيب نسبي بالاتر از 3 درصد براي كشاورزي درجه1 يا
كشاورزي بدون محدوديت مناسب شناخته نشده اند. لذا توسعه شهر به سمت اين گروه از اراضي، مشروط
ارزيابي مي گردد. وجود شيبهاي تند در نيمه
جنوبي شهر در داخل و خارج از محدوده شهر از ديگر عوامل محدودكننده توسعه شهر محسوب
مي شوند. از طرف ديگر، وجود اختلاف ارتفاع در اين قسمت از شهر به دليل ايجاد چشم انداز مناسب و طرح و منظري كه در سيماي شهري ايجاد
مي نمايند يك نقطه قوت
مثبت بشمار مي آيد كه در صورت ايجاد تمهيدات لازم و آماده سازي زمين و كاهش شيب آن، مي توان از اين اراضي جهت ساخت و ساز و طراحي پلكاني استفاده
نمود.
مسائل كلي
زمين شناسي(جنس خاك، زلزله، آبهاي زيرزميني و غيره)
در مطالعات زمين شناسي شهر به مواردي از قبيل تشكيلات زمين شناسي، خاكشناسي و زلزله پرداخته مي شود. شهر آبسرد بر روي مخروط افكنه هاي سنگريزه دار قرارگرفته است. به لحاظ ساختمان زمين شناسي و ويژگيهاي ژئومورفولوژيك، اين وضعيت حاصل كنار هم قرارگرفتن چندين مخروط افكنه است كه
توسط مسيلها و رودخانه‌هاي منطقه بوجود آمده و دشت ميانكوهي هومند را تشكيل داده‌اند.
مخروط افكنه ها به دليل بافت رسوبات و شيب نسبتاً ملايم، اراضي حاصلخيزي را بوجود آورده اند كه پتانسيل آبهاي
زيرزميني در آنها بالا و كيفيت آن خوب ارزيابي مي شود. دشت ميانكوهي هومند از سمت شمال به ساختمان طاقديسي آئينه ورزان(عين ورزان) بر مي‌خورد. در اين قسمت كه ارتفاعات كوه‌توده اي و كمرآب كلا قرار دارند، رخنمون سنگها عمدتاً مربوط به دوران دوم شامل سازند شمشك و آهكهاي كرتاسه است. در شمال اين ارتفاعات، ساختمان ناوديسي زرين كوه قرار گرفته كه از
زرين كوه تا شهر دماوند امتداد
مي يابد. اين ارتفاعات نيز
رخنمون سازندهايي با منشاء آذرين است و عمدتاً مربوط به توفهاي ائوسن (سازند كرج) مي‌باشد. مسيلهاي
منشعب از اين ارتفاعات بار رسوبي خود را در دشت هومند بصورت مخروط افكنه بجاي گذاشته اند. به اين ترتيب، آبرفتهاي درشت دانه در سمت شمال بجاي گذاشته شده و رفته رفته به سمت جنوب با كم شدن شيب زمين و كاهش قدرت حمل رسوبات توسط جريانات رودخانه ها، آبرفتهايي ريزدانه برجاي مانده است. شهرآبسرد در قسمتهاي جنوبي دشت هومند قرارگرفته و اراضي آن از نوع آبرفتهاي متوسط تا ريزدانه است.